Ποίηση και ιστορία. Κ. Κυτούδης

Ποίηση και ιστορία

Συνοπτικό διάγραμμα της ιστορικής εξέλιξης της νεοελληνικής ποίησης

1. Η προεπαναστατική ποίηση (18^ος αιώνας) Κρητική Λογοτεχνία

Τι εννοούμε όταν λέμε κρητική Λογοτεχνία. Η Κρητική Λογοτεχνία ακμάζει τον 17ο και 18ο αιώνα στην Κρήτη. Η μεγάλη Λογοτέχνες της Κρητικής Λογοτεχνίας είναι ο Β. Κορνάρος και ο Γ. Χορτάτζης. Την περίοδο εκείνη στην Κρήτη αναπτύσσεται η ποίηση αλλά και το Θέατρο. Μερικά από τα έργα είναι:

• η Βοσκοπούλα
• ο Στάθης
• ο Κατσούρμπος
• ο Φουρτουνάτος

Εκείνη την εποχή διαδραματίστηκε ένα έργο όπου και σήμερα παραμένει ως ένα δημοφιλές κλασσικό έργο. Ο Ερωτόκριτος είναι μία έμμετρη μυθιστορία που συντέθηκε από τον Βιτσέντζο Κορνάρο στην Κρήτη τον 17ο αιώνα. Αποτελείται από 10.012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους στην Κρητική διάλεκτο. (οι τελευταίοι δώδεκα αναφέρονται στον ποιητή).  Το θέμα του είναι ο έρωτας ανάμεσα σε δύο νέους τον Ερωτόκριτο ο οποίος είναι πιστός βοηθός του Βασιλιά και την Αρετούσα η οποία είναι η κόρη του Βασιλιά. Γύρω από τον έρωτα περιστρέφεται επίσης και η τιμή, η γενναιότητα, το κουράγιο και η φιλία.

(απόσπασμα) ….. μελοποιημένο (Ξυλούρης)

Ήκουσες Αρετούσα μου τα θλιβερά μαντάτα,
που ο κύρης σου μ’ εξόρισε σ’ τση ξενιτιάς τη στράτα;
και πώς να σ’ αποχωριστώ, και πώς να σου μακρύνω,
και πώς να ζήσω δίχως σου στο ξορισμόν εκείνο;
Η Κρητική Λογοτεχνία ανάγεται στις χρονολογίες: 1453 ~ 1669

2. Η επτανησιακή ποίηση (19^ος αιώνας) Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός

Και τι εννοούμε όταν λέμε επτανησιακή ποίηση και Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός………  Σε αντίθεση με την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, στα Ιόνια νησιά παρουσιάζεται, στις αρχές του 19ου αιώνα, αξιοσημείωτη λογοτεχνική παραγωγή, χάρη στην απουσία του τουρκικού ζυγού και λόγω της μακρόχρονης επαφής τους με τη Δύση (ενετική και γαλλική κυριαρχία). Βαθύτατα επηρεασμένος από τα φιλελεύθερα ιδεώδη του Διαφωτισμού γράφει την εποχή αυτή τα ποιήματά του ο Ανδρέας Κάλβος (Λυρικά), σε γλώσσα μεικτή, αρχαΐζουσα με λαϊκά στοιχεία. Με κέντρο την ηγετική πνευματική φυσιογνωμία του Διονυσίου Σολωμού εμφανίζεται την ίδια εποχή η «Επτανησιακή Σχολή», οι ποιητές, δηλαδή, που έχουν ως πρότυπό τους τον Σολωμό (Μάτεσης, Πολυλάς, Μαρκοράς κ.ά.). Κοινά χαρακτηριστικά στο έργο των ποιητών αυτών είναι η δημοτική γλώσσα και η αποθέωση της πατρίδας, της φύσης, της θρησκείας και της γυναίκας. Σημαντικά έργα του Σολωμού είναι ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν, οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, ο Κρητικός, ο Πόρφυρας κ.ά.

Η επτανησιακή παραγωγή οφείλει πολλά στον ευρωπαϊκό ρομαντισμό, ιδιαίτερα τον γερμανικό, που βρίσκεται σε άνθηση κατά τα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι ποιητές Σίλλερ και Γκαίτε άνοιξαν τον δρόμο προς τον ρομαντισμό, εκφράζοντας τους φλογερούς πόθους, τους οραματισμούς και την εσωτερική αγωνία του καλλιτέχνη. Ο ρομαντισμός υπήρξε ευρύτατο κίνημα που εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, επηρεάζοντας τόσο την ποίηση όσο και την πεζογραφία. Ενδεικτικά ονόματα στην Αγγλία οι ποιητές: Γουέρντσγουερθ, Κόλεριτζ, Μπάιρον, Κητς και Σέλλεϋ, στη Γαλλία οι Βικτώρ Ουγκώ, Αλφόνς ντε Λαμαρτίν, κ.ά.

Επιπλέον, η στροφή προς τη φύση και την πηγαία λαϊκή παράδοση, την οποία καλλιέργησε ο ρομαντισμός, σε συνδυασμό με την έξαρση του γερμανικού εθνικισμού στα τέλη του 18ου αιώνα, είχε ως αποτέλεσμα τη δημοσίευση λαϊκών και έντεχνων παραμυθιών και την άνθηση της έντεχνης μπαλάντας.

Γνωρίσματα του Ρομαντισμού

Η πίστη στην απελευθερωτική και δημιουργική δύναμη της φαντασίας και του συναισθήματος

Η αποθέωση της ελευθερίας

Το πάθος και ο λυρισμός

Η τάση προς τον οραματισμό, την αναπόληση και τη νοσταλγία

Βαθιά εκτίμηση της ομορφιάς της φύσης και θέασή της ως  πνευματικής δύναμης που παρακινεί σε υψηλές υπερβάσεις.

Η προτίμηση ορισμένων «σκηνικών», όπως φεγγαρόλουστων τόπων και θαλασσινών τοπίων κ.ά.

Ο χειμαρρώδης λόγος και ο πλούτος των εκφραστικών μέσων, ιδιαίτερα των εικόνων.

       3. Η μετεπαναστατική ποίηση (1830-1880) Αθηναϊκός Ρομαντισμός-Παρνασσισμός

Και τι εννοούμε όταν λέμε, μετεπαναστατική ποίηση, Αθηναϊκός Ρομαντισμός-Παρνασσισμός……..

 

Με τον όρο Α΄ Αθηναϊκή σχολή εννοούμε το σύνολο των ποιητών της περιόδου 1830-1880 που έδρασαν στην Αθήνα. Η ποιητική παραγωγή του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αναπτύχθηκε σε δύο κέντρα με διαφορετικά χαρακτηριστικά, την Αθήνα και τα Επτάνησα. Στην Αθήνα κυριάρχησαν οι Φαναριώτες ενώ στα Επτάνησα ο κύκλος του Σολωμού. Το κύριο χαρακτηριστικό της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής είναι ο ρομαντισμός. Παρ' όλο που και στην Επτανησιακή ποίηση εντοπίζονται ρομαντικές εκδηλώσεις, έχει επικρατήσει χώρος ανάπτυξης του ρομαντισμού να θεωρείται κυρίως η Αθηναϊκή Σχολή.

Ορόσημο για την εμφάνιση του ρομαντισμού της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής είναι το 1831, έτος δημοσίευσης των ποιημάτων Ο Οδοιπόρος του Παναγιώτη Σούτσου και Δήμος και Ελένη του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Τα χρόνια ώς το 1850 ονομάζονται «τα χρόνια της εξόρμησης»^[1]. Είναι η περίοδος στην οποία οι ποιητές προσπαθούν να διαμορφώσουν την φυσιογνωμία τους· η Επανάσταση είναι το βασικό γεγονός που τροφοδοτεί την ποίηση, οι λογοτέχνες αναζητούν εκφραστικούς τρόπους και χρησιμοποιούν ακόμα και την δημοτική (ή μία μορφή που την προσεγγίζει) και την καθαρεύουσα. Τα χρόνια 1850-1870 είναι τα χρόνια της ακμής. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι (Αλέξανδρος Σούτσος, Π. Σούτσος, Ραγκαβής) έχουν φτάσει στην ωριμότητα, ενώ εμφανίζονται και νεότεροι (Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Σπυρίδων Βασιλειάδης). Τα χρόνια αυτά σηματοδοτούνται από την κυριαρχία των Ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών και την στροφή προς τον αρχαϊσμό, ενώ γίνονται όλο και πιο έντονα τα αρνητικά χαρακτηριστικά του Αθηναϊκού ρομαντισμού (ατημέλητη μορφή, υπερβολική μελαγχολία, στόμφος και ρητορισμός) τα οποία φτάνουν σε ακραίες μορφές (ακυρολεξία, θανατολαγνεία) κατά την τελευταία περίοδο, της παρακμής (1870-1880), όταν έχουν πεθάνει οι κυριότεροι εκπρόσωποι, έχουν παρακμάσει οι Ποιητικοί διαγωνισμοί και κυριαρχεί η μορφή του Αχιλλέα Παράσχου.

Γενικά χαρακτηριστικά

• αυστηρή καθαρεύουσα, χρήση δημοτικής κυρίως σε πατριωτικά ποιήματα που απευθύνονταν στον λαό
• έμπνευση από τον γαλλικό ρομαντισμό και τον Μπάϋρον
• επιδράσεις της φαναριώτικης στιχουργίας
• επιφανειακή μίμηση του δημοτικού τραγουδιού, στα πατριωτικά κυρίως ποιήματα
• ατημελησία μορφής, φλυαρία, ρητορισμός, ακυρολεξία
• ιδίως κατά την τελευταία δεκαετία (δεκαετία της παρακμής), έντονη απαισιοδοξία και πεισιθάνατη διάθεση (Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος)

Θεματολογία

• πατριωτικά ποιήματα, με θέματα από την Ελληνική Επανάσταση
• ερωτικά, μελαγχολικά και απαισιόδοξα ποιήματα
• σατιρικά ποιήματα (κυρίως οι Αλέξανδρος Σούτσος και Θεόδωρος Ορφανίδης)

Γνωρίσματα του Παρνασσισμού

Η στροφή προς τον αρχαίο κόσμο

Η χαλιναγώγηση του πάθους και του συναισθήματος

Η έντεχνη επεξεργασία των στίχων, η προσεγμένη ομοιοκαταληξία και την ακρίβεια στην έκφραση (προσπάθεια ποιητών να δώσουν στα ποιήματά τους την ομορφιά ενός αρχαίου αγάλματος)  

Ο ηχηρός και ρωμαλέος στίχος

Η προσπάθεια αποτύπωσης του εξωτερικού κόσμου

Η συμπύκνωση των νοημάτων. 

Κι έχουμε πει τι είναι ο Παρνασσισμός. Με τον όρο παρνασσισμός (απο τον γαλλικό όρο mouvement parnassien) αναφερόμαστε στην ποιητική σχολή που αναπτύχθηκε στη Γαλλία, στα μέσα του 19ου αιώνα και ειδικά στη δεκαετία 1866 - 1876. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1866 από τους Κατούλ Μαντές και Ξαβιέ ντε Ρικάρ όταν εξέδωσαν το φιλολογικό περιοδικό Σύγχρονος Παρνασσός που αποτελούσε αναφορά στο ελληνικό βουνό Παρνασσός και την μυθολογική του υπόσταση ως κατοικία των Μουσών. Αργότερα o Αλφόνς Λεμέρ εξέδωσε επ΄ αυτού την ομώνυμη ποιητική ανθολογία του.

Ως λογοτεχνικό ρεύμα, ο παρνασσισμός αποτέλεσε μία αντίδραση στο κίνημα του ρομαντισμού και επανέφερε στην τέχνη στοιχεία του κλασικισμού, ενώ επηρεάστηκε σημαντικά από το έργο του Θεόφιλου Γκωτιέ Η τέχνη για την τέχνη.

Στην «παραδοσιακή» ποίηση (Ρομαντισμός, Παρνασσισμός)

Τα ποιήματα έχουν:

• Συγκεκριμένο θέμα και θεματικά μοτίβα, όπως πατρίδα, φύση, όραμα, έρωτας, θάνατος)
• Νοηματική αλληλουχία
• Μέτρο, ομοιοκαταληξία, στροφές
• Προσεκτικό λεξιλόγιο
• Λυρισμό και μουσικότητα

3. Η ποίηση στο μεταίχμιο δύο αιώνων (1880-1918) Συμβολισμός

Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή και η γενιά του 1880 όπου ο αντιπροσωπευτικότερος όλων θεωρείται ο μεγάλος Κωστής Παλαμάς. Ο ρομαντισμός πέφτει σε παρακμή και μαζί του η καθαρεύουσα. Το νέο ρεύμα της εποχής είναι ο Παρνασσισμός και η γλώσσα η δημοτική. Σπουδαία έργα του Κωστή Παλαμά, "ο Τάφος", "ο Δωδεκάλογος του Γύφτου"κ.ά. Και ενώ ο Παλαμάς μεσουρανεί και επηρεάζει την ποίηση και την πνευματική ζωή στην Ελλάδα σε μια απομονωμένη περιοχή του ελληνισμού, στην Αλεξάνδρεια δημιουργεί το έργο του ένας ποιητής που έμελλε στα κατοπινά χρόνια να πάρει αυτός την κεντρική θέση στη νεοελληνική ποίηση και να επηρεάσει όλη τη νεώτερη εξέλιξη της έως τις μέρες μας. Ο ποιητής αυτός είναι ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Με θεματολογία ελληνορωμαϊκή, βυζαντινή, ελληνιστική, με ειρωνεία και σαρκασμό σε όλα τα έργα του και χρησιμοποιώντας μεικτή γλώσσα γίνεται γνωστός σε όλο τον κόσμο με το ιδιότυπο έργο του.

Άλλοι ποιητές είναι ο Στρατήγης, Δροσίνης Σουρής, Σικελιανός, Βάρναλης, Ουράνης, Καρυωτάκης κ.α.

Γνωρίσματα του Συμβολισμού

Διακριτική και υποβλητική έκφραση συναισθημάτων

Ποιητικός ρεμβασμός,

Θολές και ακαθόριστες εικόνες,

Κλίμα μελαγχολίας και

Μουσικότητα του στίχου. 

4. Η μεσοπολεμική ποίηση (1919-1944) Μοντερνισμός - Υπερρεαλισμός

Κατά τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, παράλληλα με  την ακμή της παλιάς ποιητικής παράδοσης, που αντιπροσωπεύεται κυρίως από το ποιητικό έργο του Παλαμά και της γενιάς του, εμφανίζονται λογοτέχνες που ξεφεύγουν από τα τότε γνωστά παραδοσιακά σχήματα και ανανεώνουν την ποίηση. Οι ποιητές αυτοί δεν μοιάζουν μεταξύ τους και δεν αποτελούν σχολή, μια και ο καθένας αποτελεί μια διαφορετική περίπτωση.

Όλοι τους αντλούν κεντρικά θέματα ή θεματικά μοτίβα από την αρχαιότητα. Τους χαρακτηρίζει, εξάλλου, η κίνηση προς τη σύνθεση, ένας γενικότερος οραματισμός και μια καθολική θεώρηση της ζωής, που την εκφράζουν με τη σύλληψη και την πραγμάτωση φιλόδοξων συνθετικών έργων (Απολλώνιος του Μελαχρινού, Αλαφροΐσκιωτος του Σικελιανού, Το φως που καίει και Σκλάβοι πολιορκημένοι του Βάρναλη, Οδύσσεια του Καζαντζάκη). Ένα ακόμη χαρακτηριστικό σημείο στους περισσότερους είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας που παίρνει στη συνέχεια το έργο τους».

Κατά την δεύτερη δεκαετία του μεσοπολέμου και μετά η ποίηση κάνει την πιο αποφασιστική στροφή για την ανανέωση. Η ποίηση της περιόδου αυτής ονομάστηκε από τους κριτικούς νεοτερική ή μοντέρνα ποίηση. Οι ποιητές εγκαταλείπουν τα παραδοσιακά εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά (ομοιοκαταληξία, μέτρο, λογική νοηματική αλληλουχία κ.τ.λ.) και χρησιμοποιούν καινούριους εκφραστικούς τρόπους (ελεύθερος στίχος, συνειρμοί κ.τ.λ.). Σ’ αυτό συνέβαλε αποφασιστικά το λογοτεχνικό ρεύμα του υπερρεαλισμού που εμφανίστηκε στη Γαλλία το 1924 με τη διακήρυξη του ιδρυτή του Αντρέ Μπρετόν, αλλά και το ρεύμα του συμβολισμού που είχε εμφανισθεί στην Ευρώπη μερικές δεκαετίες πριν.

Ο κύριος εκφραστής της ανανέωσης στα ποιητικά πράγματα της εποχής υπήρξε ο Γιώργος Σεφέρης, που εμφανίστηκε στα 1931 με την ποιητική συλλογή Στροφή, τα περισσότερα ποιήματα της οποίας κινούνται στο κλίμα του συμβολισμού και της καθαρής ποίησης. Ο Σεφέρης με τη Στροφή έγινε ο εισηγητής μιας νέας ποίησης η οποία εξέφραζε τα νέα ρεύματα και τις εξελίξεις του ευρωπαϊκού λυρικού λόγου. Σημαντική επίσης υπήρξε η συμβολή του Οδυσσέα Ελύτη στην ανανέωση της ποίησης, κυρίως ως προς τη θεματική της, αφού το έργο του, σε αντίθεση με αυτό του Καρυωτάκη, εκφράζει την αισιοδοξία και την αγάπη για την ζωή.

Γνωρίσματα του Μοντερνισμού

Η επιθυμία για απελευθέρωση της ατομικότητας του ανθρώπου

Η συνειρμική λειτουργία της μνήμης

Η ερμητικότητα, η σκοτεινότητα, η αφαίρεση και το δραματικό στοιχείο της γραφής.

Η ενσωμάτωση στο μοντέρνο ποιητικό λόγο ζωντανών στοιχείων της παράδοσης (ποιητικού ρυθμού, υιοθέτηση της γλώσσας της δημοτικής ποίησης κ.ά.)

Η συμφιλίωση του θέματος με την απόλυτη καθαρότητα της εικόνας.

Μια εγγενής μουσικότητα, που αναβρύζει απ’ ευθείας από τον ποιητικό λόγο.

Η χρήση μυθικών υπαινιγμών και αναφορών στο αρχαίο παρελθόν.

Η έμφαση στο τοπίο και στο φως

Η αναπόληση του παρελθόντος με ένα αίσθημα μελαγχολίας, που οφείλεται στο βάθεμα της αυτογνωσίας και στην αναζήτηση μιας αυθεντικής ζωής.

Η κυριαρχία της έννοιας του τραγικού, της τραγικής θεώρησης της ιστορίας.

Η επιλογή μορφικών ελευθεριών.

(Γενικά: μοντερνισμός: διάλυση της παραδοσιακής μορφής, κατάργηση ομοιοκαταληξίας, απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων, υπαινικτική και πολύσημη χρήση της γλώσσας)

Γνωρίσματα του Υπερρεαλισμού

Συνειρμική σύνθεση σκηνών, όπως ακριβώς γίνεται στην κατάσταση του ονείρου.

Απουσία αισθητικής επεξεργασίας του στίχου

Απρόοπτο και ειρωνικό στοιχείο

Γλωσσικές ανατροπές

Καταγραφή μιας ψυχικής πραγματικότητας.

Οι λέξεις αποκτούν μια δική τους ακριβολογία και αυτοδυναμία και παραπέμπουν στο μυστικό  κόσμο του ασυνειδήτου.

Εικονοπλαστική φαντασία

Υποτυπώδης στίξη

Αποθέωση των αισθήσεων

(Γενικά: υπερρεαλισμός. Επιρροή από την ψυχανάλυση. Καταφυγή στη φαντασία, το όνειρο και το ασυνείδητο. Αυτόματη γραφή. Απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική.

Απρόσμενοι συνδυασμοί λέξεων - εντυπωσιακές εικόνες.

5. Η μεταπολεμική ποίηση (1945-2000) Μετα-συμβολισμός, Μετα-υπερρεαλισμός

Για τον χαρακτηρισμό της ποίησης της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς (αυτής δηλαδή που εμφανίστηκε κατά την δεκαετία του 1950 αλλά και νωρίτερα) έχουν προταθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις. Αναμφισβήτητα η πιο ευδιάκριτη ομάδα ποιητών είναι αυτή που γράφει ποίηση που χαρακτηρίζεται ως «κοινωνική» ή «πολιτική», στην οποία ανήκουν ποιητές με αριστερές πεποιθήσεις, οι οποίοι υπέστησαν διώξεις για τις ιδέες τους, όπως οι Μανόλης Αναγνωστάκης, Τάσος Λειβαδίτης, Τίτος Πατρίκιος. Άλλοι ποιητές που ξεχώρισαν, χωρίς να είναι εύκολο να ενταχθούν σε κάποια συγκεκριμένη τάση, είναι οι Μίλτος Σαχτούρης, Τάκης Σινόπουλος, Νίκος Καρούζος.

Βασικό χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής ποίησης και πεζογραφίας ήταν η έντονη πολιτικοποίηση. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε επίσης η δικτατορία του 1967 που κράτησε 7 χρόνια μέχρι το 1974. Παράλληλα όμως με αυτά επιρροή έχουν και διάφορα άλλα ρεύματα της εποχής που εμφανίζονται.

Μεταπολεμική ποίηση

Χαρακτηριστικά: τραγική σοβαρότητα, έλλειψη ψευδαισθήσεων και οραματισμών, ρομαντική τρυφερότητα, απαισιοδοξία και μελαγχολία, έντονη πολιτικοποίηση.

Οι ποιητές της περιόδου αυτής χωρίζονται σε τρεις ομάδες. Αυτή που έκανε την εμφάνισή της το 1941, αυτή του 1950 και αυτή που εμφανίστηκε στη δεκαετία του 60.

Η ποίηση αυτής της περιόδου μπορεί με βάση τα χαρακτηριστικά της να χωριστεί σε 3 τάσεις:

1. την ποίηση με τους πολιτικούς και κοινωνικούς στόχους (εκπρόσωποι: Μανόλης Αναγνωστάκης, Άρης Αλεξάνδρου)

2. την ποίηση που έδινε έμφαση στο υπαρξιακό άγχος και την αγωνία που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο άνθρωπο (εκπρόσωποι: Μηνάς Δημάκης, Μίλτος Σαχτούρης)

3. την ποίηση που προσπαθεί να κάνει μια ριζική ανανέωση. (εκπρόσωποι: Νάνο Βαλαωρίτη, Τ. Βαρβιτσιώτης)

Μεταπολεμικοί ποιητές (1945 και μετά:) Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης, Εγγονόπουλος, Εμπειρίκος κ.α.

Γενικά και συνοπτικά, εάν πρέπει να μιλήσουμε για το χρονοδιάγραμμα συνοπτικής ιστορίας νεοελληνικής ποίησης θα λέγαμε:

Από το "Έπος του Διγενή Ακρίτα" στον Υπερρεαλισμό - Από την παραδοσιακή στη μοντέρνα ποίηση

Ρομαντισμός, Παρνασσισμός, Συμβολισμός, Υπερρρεαλισμός.

1. Ά περίοδος: το έπος του Διγενή Ακρίτα. 1000 ~ 1099

Οι περισσότεροι μελετητές ανάγουν τις αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας ήδη στα βυζαντινά χρόνια, στα πρώτα γραπτά κείμενα σε δημώδη γλώσσα που εμφανίζονται κατά τον 11ο αι. περίπου. Το πρώτο γραπτό μνημείο σε δημώδη γλώσσα, το οποίο θεωρείται παραδοσιακά ότι σηματοδοτεί την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, είναι το έμμετρο επικό-μυθιστορηματικό αφήγημα γνωστό ως «Έπος του Διγενή Ακρίτα»

2. Περίοδος: 1100 ~ 1199, η λεγόμενη, Πτωχοδρομική.

Πρόκειται για τέσσερα στιχουργήματα γραμμένα τον 12ο αι., όπου διεκτραγωδούνται τα βάσανα του μοναχού, του πολύτεκνου οικογενειάρχη, του φτωχού συζύγου που παντρεύτηκε αρχοντομαθημένη γυναίκα και του φτωχού λογίου.

3. Περίοδος της Φραγκοκρατίας 1204 ~ 1453

Περίοδος Φραγκοκρατίας – Βυζαντινή λογοτεχνία - Ιπποτικά μυθιστορήματα - Λίβιστρος και Ροδάμνη

4. ¨Β Περίοδος μετά την Άλωση. 1450 ~ 1500

Καταλόγια: Σειρά από ερωτικά ποιήματα που γράφτηκαν ίσως στη Ρόδο, που αυτή την εποχή κατέχεται από τους Φράγκους και σώθηκαν σε χειρόγραφα. Καταλόγι(ν) σήμαινε, κυρίως στα βυζαντινά χρόνια, δημοτικό ερωτικό τραγούδι.

5. Κρήτη και Κύπρος.  1500 ~ 1599

"Απόκοπος" του Μπεργαδή, (Κρήτη). Ο ποιητής περιγράφει μια κάθοδό του «εις Άδου». «Για τον Μπεργαδή ο θάνατος δεν είναι τόσο η διάλυση του φυσικού οργανισμού όσο η απόλυτη απουσία από τη ζωή και από τη μνήμη των ζωντανών. Τον τίτλο του το έργο τον πήρε από τον πρώτο στίχο του: Μιαν από κόπου ενύσταξα, να κοιμηθώ εθυμήθην (=κάποτε νύσταξα από την κούραση και επιθύμησα να κοιμηθώ).

6. Ακμή Κρητικής Λογοτεχνίας. 1600 ~ 1669

Βιτσέντζος Κορνάρος, "Ερωτόκριτος" : έμμετρη μυθιστορία / άνθιση κυρίως του θεάτρου και η καλλιέργεια του κρητικού ιδιώματος.

7. Γ΄ Περίοδος. 1670 ~ 1830

1669 - Πτώση Κρήτης / 1821 - Ελληνική Επανάσταση / Φαναριώτες / Νεοελληνικός Διαφωτισμός / 17ος - 18ος αι. άνθιση κλέφτικων δημοτικών τραγουδιών / Γλωσσικό ζήτημα - Κοραής: μέση οδός.

Επίσης, την ίδια περίοδο υπάρχουν και οι λεγόμενοι: ΠΡΟΔΡΟΜΟΙ

Επτανήσιοι ποιητές που χαρακτηρίζονται ως προσολωμικοί / Κεντρικές προσωπικότητες όμως είναι οι λεγόμενοι «πρόδρομοι»: Ρήγας, Χριστόπουλος, Βηλαράς, που αποτελούν προδρομικές μορφές της νεοελληνικής ποίησης.

8. Η ποίηση από το 1830~1880,

Ενέχεται από τους Φαναριώτες και την Ρομαντική Σχολή Αθηνών.

Η λεγόμενη, Επτανησιακή σχολή. Με τον όρο επτανησιακή σχολή εννοούμε τη λογοτεχνική παραγωγή των Ιονίων νήσων από τις τελευταίες δεκαετίας του 18ου αι. έως το τέλος του 19ου αι. Οι προσολωμικοί με το έργο τους ετοίμασαν το έδαφος για να εμφανιστούν αργότερα, στα χρόνια της Επανάστασης, δυο κορυφαίες ποιητικές φυσιογνωμίες: ο Διονύσιος Σολωμός και ο Ανδρέας Κάλβος.

Χαρακτηριστικά της: Καθαρεύουσα – Μελαγχολία – Χαλαρή έκφραση – Πομπώδες ύφος – Στροφή στο παρελθόν.

Εκπρόσωποι: Βασιλειάδης, Ζαλοκώστας, Παπαρηγόπουλος, Παράσχος, Σούτσος, Ροϊδης, Βαλαωρίτης, κ.α.

9. Η ποίηση από το 1880~1920,

Ενέχεται από την Νέα Αθηναϊκή Σχολή.

Χαρακτηριστικά της: Παρνασσισμός, Απλότητα στην έκφραση, Ανανεωτικές τάσεις, Ιδιότυπη ποίηση πχ. (Καβάφης).

Εκπρόσωποι: Καβάφης, Παλαμάς, Σικελιανός, Μαβίλης, Ουράνης, Μαλακάσης, Γρυπάρης, Δροσίνης, κ.α.

Ανανεωτική προσπάθεια και κατά την δεκαετία (1900-1910). Μετά τον Παλαμά, οι ποιητικές φυσιογνωμίες που , δεσπόζουν είναι οι: Άγγελος Σικελιανός, Κώστας Βάρναλης, Κώστας Καρυωτάκης και ο πρώτος Έλληνας μοντερνιστής ποιητής, ο Κ.Π. Καβάφης.

10. Η ποίηση από το 1920~1940,

Είναι η γενιά του ΄30.

Γνωρίσματα: •Ελεύθερος στίχος, αυτόματη γραφή •κατάργηση κλασικής στροφής, εμφάνιση στροφικής ενότητας •κατάργηση ομοιοκαταληξίας, μέτρου •εμφάνιση υπερρεαλισμού, σουρεαλισμού.

Εκπρόσωποι: Γεώργιος Σεφέρης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Νίκος Εγγονόπουλος, Οδυσσέας Ελύτης, Νικηφόρος Βρεττάκος, Γιάννης Ρίτσος, κ.α ...

11. Η λεγόμενη μεσοπολεμική ποίηση, έως το 1944

 Χαρακτηριστικά της: Αντιστασιακή, Υπαρξιακή, Μεταφυσική,

Εκπρόσωποι: Σεφέρης, Καρυωτάκης, Άγρας, Λαπαθιώτης, Ουράνης, κ.α.

 

12. Μεταπολεμική ποίηση.

1945 - 1960

Η ΠΡΩΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ

Η ποίηση είναι χαμηλών τόνων και επηρεάζεται από το αίσθημα της απώλειας και της διάψευσης. Τα ποιήματα - συνήθως σύντομα και ολιγόστιχα- εκφράζουν συναισθήματα φόβου και αβεβαιότητας. Τα θέματα προέρχονται κυρίως από την εμπειρία του αγώνα, της αντίστασης, της φυλακής, της εξορίας. Εκπρόσωποι: Τάσος Λειβαδίτης, Τίτος Πατρίκιος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Μίλτος Σαχτούρης.

1960 και μετά.

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ - ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΄60

Οι ποιητές της γενιάς του ΄60 αισθάνονται "ηττημένοι", χωρίς να έχουν δώσει κάποια μάχη, ένοπλη ή ιδεολογική. Θέματα: έρωτας, θάνατος, ανθρώπινη κοινωνία. Εκπρόσωποι: Ντίνος Χριστιανόπουλος, Κική Δημουλά...

Μέχρι εδώ, πάει καλά. Δηλαδή από το 1960 και μετά…. Αλλά, μετά από το μετά……. μέχρι σήμερα 2013, τι……….. τι δεν πάει καλά. Για ποια ποίηση θα μιλήσουμε στην επόμενη γενιά. Αυτό είναι το μεγάλο μου ερωτηματικό, σας το θέτω, και περιμένω απάντηση.


                           *********************************

 Κυριάκος Κυτούδης. Καθηγητής ποίησης της International Art Academy