Μεσαιωνικοί ποιητές. Κ. Κυτούδης

 

 Μεσαιωνικοί ποιητές

Μεσαίωνας ονομάζεται η χρονική περίοδος της Ευρωπαϊκής ιστορίας που διαδέχεται την περίοδο της Αρχαιότητας και τελειώνει με την περίοδο της Αναγέννησης. Διήρκεσε περίπου 1000 χρόνια, από την κατάλυση του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους (476 μ.Χ.) και το θάνατο του Ιουστινιανού Α' (565 μ.Χ.), του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα που διαπνεόταν από το όραμα της αναβίωσης της παλαιάς Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της παγκόσμιας κυριαρχίας της, ως και την εποχή της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους (1453 μ.Χ.) και την ανακάλυψη της Αμερικής (1492 μ.Χ.) από τον Κολόμβο.

Η Μεσαιωνική λογοτεχνία αποτελεί έναν ευρύ τομέα, που περιλαμβάνει ουσιαστικά όλα τα γραπτά έργα της Ευρώπης κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, από την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μέχρι τα χρόνια της Αναγέννησης στα τέλη του 15ου αιώνα. Πρόκειται για εκκλησιαστική, αλλά και κοσμική λογοτεχνία. Λόγω του εύρους και της ποικιλίας της, όσον αφορά τη γλώσσα και την περιοχή που αναπτύχθηκε, μελετάται συνήθως όχι ενιαία αλλά ξεχωριστά κι ανάλογα με το είδος της.

Αγαθίας ο Σχολαστικός ήταν Βυζαντινός ιστορικός και ποιητής που έζησε κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ..

Ο Αλ-Μααρί (Άμπουλ Αλά Αλ-Μααρί) ήταν Άραβας ποιητής από την Συρία (973-1058).

Ο Αλ-Μουταμίντ (Μουχαμάντ Ιμπν Αμπάντ Αλ Μουταμίντ, 1040-1095) ήταν εμίρης της Σεβίλλης, ο τρίτος της δυναστείας των Αββαδιδών, και ο μεγαλύτερος ποιητής της μουσουλμανικής Ισπανίας.

Ο Δάντης Αλιγκέρι (Dante Alighieri) (22 Μαΐου ή 13 Ιουνίου 1265 – 14 Σεπτεμβρίου 1321) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ιταλούς ποιητές. Θεωρείται ο πρώτος σημαντικός δημιουργός στην ιταλική ποίηση ενώ το περίφημο έργο του, η Θεία Κωμωδία, εκτιμάται έως σήμερα ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Ο Βόλφραμ φον Έσενμπαχ (Wolfram von Eschenbach, c. 1170 – c. 1220) ήταν Γερμανός ιππότης και ποιητής, ένας από τους μεγαλύτερους επικούς ποιητές της εποχής του. Ήταν επίσης λυρικός ποιητής (Minnesänger). Το σπουδαιότερο έργο του είναι ο Parzival, που αναφέρεται στην αναζήτηση του Αγίου Δισκοπότηρου από τον ομώνυμο ιππότη. Στο έργο του Βόλφραμ βασίστηκε η όπερα Πάρσιφαλ του Βάγκνερ.

Ο Ευγένιος ο γραμματικός ή Ευγένιος της Αυγουστόπολης ήταν Έλληνας γραμματικός και ποιητής που καταγόταν την Αυγουστόπολη της «Παρωρείου Φρυγίας» ή αλλιώς «Πισιδικής Φρυγίας».^{Σημ. 1.[›]}

Η Κασσιανή ή Κασ(σ)ία, ή Εικασία, ή Ικασία (μεταξύ 805 και 810 - πριν το 865) ήταν βυζαντινή ηγουμένη, ποιήτρια, συνθέτρια, και υμνογράφος στην οποία κα αποδίδεται το ψαλλόμενο την Μεγάλη Τρίτη τροπάριο που αρχίζει με τις λέξεις: "Κύριε η εν πoλλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή..".

Ο Παύλος Σιλεντιάριος ήταν Βυζαντινός αυτοκρατορικός αξιωματούχος , επιγραμματοποιός και ποιητής. Έζησε τον 6ο αιώνα μ.Χ.

Ο Φραντσέσκο Πετράρκα, εξελληνισμένα Πετράρχης (20 Ιουλίου 1304 - 19 Ιουλίου 1374), ήταν Ιταλός λόγιος, ποιητής και ένας από τους παλαιότερους ανθρωπιστές της Αναγέννησης. Βάσει των έργων του Πετράρχη και, σε μικρότερο βαθμό, του Δάντη και του Βοκκάκιου, ο Πιέτρο Μπέμπο τον 16ο αιώνα δημιούργησε το μοντέλο για τη σύγχρονη ιταλική γλώσσα.

Η Κριστίν ντε Πιζάν (Christine de Pizan, Βενετία περ. 1364 - 1430) ήταν Γαλλίδα ποιήτρια ιταλικής καταγωγής του ύστερου Μεσαίωνα. Υπήρξε αυλική ποιήτρια σε δουκικές και βασιλικές αυλές και θεωρείται η πρώτη Ευρωπαία επαγγελματίας λογοτέχνις. Την εποχή της ήταν πολύ γνωστή και είχε μεγάλη φήμη. Γεννήθηκε στην Βενετία αλλά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της παιδικής της ηλικίας και της ενηλικιότητάς της στο Παρίσι και αποσύρθηκε μετά στο Αββαείο του Πουασύ.

Ο Θεόδωρος Πρόδρομος ή Πτωχοπρόδρομος υπήρξε βυζαντινός ποιητής που συνέταξε στη δημώδη γλώσσα και σε δεκαπεντασύλλαβους πολιτικούς στίχους έμμετρα σατιρικά και ικετευτικά που φέρουν το γενικό όνομα Πτωχοπροδρομικά. Θεωρούνται ιδιαίτερα σημαντικά έργα και ως απαρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, κυρίως επειδή ήταν τα πρώτα που γράφτηκαν στη γλώσσα του λαού και αποτέλεσαν έναυσμα δημιουργίας.

Η Ροσβίτα (Hroswitha ή Hrotsvit von Gandersheim, και πολλές ακόμη παραλλαγές του ονόματός της, c. 935- μετά το 973) ήταν Γερμανίδα ποιήτρια του Μεσαίωνα.

Ο Άγιος Ρωμανός, γνωστός και ως Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός είναι από τους γνωστότερους ελληνικούς υμνογράφους , αποκαλούμενος και ως "Πίνδαρος της Ρυθμικής Ποίησης». Άκμασε κατά τη διάρκεια του έκτου αιώνα, που θεωρείται ότι είναι η "Χρυσή Εποχή" της βυζαντινής υμνογραφίας. Ο Ρωμανός ο Μελωδός θεωρείται κορυφαίος ποιητής και υμνογράφος της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Ο υμνογράφος Τιμοκλής ήταν εκκλησιαστικός ποιητής που άκμασε στα μέσα του 5ου αιώνα.

Θεωρείται από τους αρχαιότερους υμνογράφους της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Συνέγραψε πολλά τροπάρια μερικά από τα οποία δεν έχουν διασωθεί.

Ο Χριστόδωρος υπήρξε ποιητής από την Αίγυπτο σύγχρονος του αυτοκράτορα Αναστάσιου Α'. Έγραψε Ισαυρικά (επικά ποιήματα για την Ισαυρία, την πατρίδα των Ίλλου και Ζήνωνος) σε έξι βιβλία και διάφορα ποιήματα που εξυμνούσαν πόλεις της αυτοκρατορίας. Το μόνο που σώζεται είναι η Έκφρασις περιγραφές δηλ. των αγαλμάτων που βρίσκονταν στο δημόσιο γυμναστήριο του Ζευξίππου στην Κωνσταντινούπολη. Απαρτίζεται από 416 δακτυλικούς εξάμετρους στίχους και αποτελεί το δεύτερο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας.

Παλατινή ανθολογία

Η Παλατινή Ανθολογία (Anthologia Palatina) είναι συλλογή αρχαίων και βυζαντινών ελληνικών επιγραμμάτων της περιόδου από τον 7ο αιώνα π.Χ. μέχρι το 600 μ.Χ., που βρέθηκε σε χειρόγραφο το 1606 και θεωρείται ότι συντάχθηκε τον 10ο αιώνα με βάση την Ανθολογία του Κεφαλά. Μαζί με την Ανθολογία του Πλανούδη απαρτίζει τη συμβατικά ονομαζόμενη Ελληνική Ανθολογία.

Πρόκειται για πλουσιότατη ποιητική ανθολογία από 3.700 επιγράμματα 370 και πλέον ποιητών καταχωρισμένων σε δεκαπέντε κεφάλαια («βιβλία»). Βασίζεται σε συλλογή την οποία συνέταξε στις αρχές του δέκατου αιώνα ο Βυζαντινός κληρικός και λόγιος Κωνσταντίνος Κεφαλάς, βασιζόμενος σε αρχαίες συλλογές. Πήρε το όνομά της από την Παλατινή Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης στην οποία βρέθηκε το χειρόγραφο, ο κώδικας Palatinus 23, από τον Γάλλο λόγιο Σαλμάσιους (Claude de Saumaise). Σήμερα το μεγαλύτερο κομμάτι της βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη της Χαϊδελβέργης (MS Pal. gr. 23) και ένα μικρότερο στο Παρίσι (Par. Suppl. gr. 384).

Η Παλατινή Ανθολογία στηρίχτηκε σε προγενέστερες συλλογές επιγραμμάτων, της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής και ύστερης ρωμαϊκής εποχής:

Πρώτος ο Μελέαγρος από τα Γάδαρα της Συρίας συστηματικά συγκέντρωσε (περί το 70 π.Χ.) επιγράμματα διαφόρων ποιητών, κατά αλφαβητική σειρά, σε μια συλλογή που την ονόμασε Στέφανο, όπου πρόσθεσε και δικά του ποιήματα (ο Στέφανος του Μελεάγρου). Στον πρόλογο της συλλογής του αναφέρει τους ποιητές που ανθολόγησε και παρομοιάζει τον καθένα μ’ ένα λουλούδι. Στο τέλος λέει ότι περιέλαβε ποιήματα και άλλων ποιητών των οποίων τα ονόματα δεν αναφέρει.

Γύρω στο 40 μ.Χ. ο Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς «αντανέπλεξε Στέφανον» σε αλφαβητική κι αυτός σειρά, που περιλάμβανε έργα ποιητών μετά τον Μελέαγρο καθώς και δικά του, τον Στέφανο του Φιλίππου του Θεσσαλονικέως.
Ο Διογενειανός ο Ηρακλειώτης το 140 μ.Χ. εξέδωσε το Επιγραμμάτων ανθολόγιον που περιλάμβανε επιγράμματα διαφόρων ποιητών• ο ίδιος δεν ήταν ποιητής.

Τον Β΄ μ.Χ. αιώνα ο ποιητής Στράτων εξέδωσε τη συλλογή Μούσα Παιδική που για πολλούς αποτελούσε το όνειδος της αρχαίας Ελληνικής ποίησης. Περιείχε παιδεραστικά επιγράμματα από τους «Στεφάνους» που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και νεότερα και πολλά δικά του. Η παιδεραστία ήταν μια μορφή έρωτα αρκετά διαδεδομένη στην αρχαιότητα και μερικά από τα ποιήματα αυτά είναι πλημμυρισμένα από γνήσιο αίσθημα και συναγωνίζονται σε ομορφιά τα ωραιότερα ερωτικά ποιήματα. Πολλά βέβαια είναι στ’ αλήθεια αθυρόστομα μέχρις αισχρότητας.

 Τον ΣΤ΄ μ.Χ. αιώνα συγκροτήθηκε ο Κύκλος των νέων επιγραμμάτων από τον Αγαθία, ποιητή και ιστορικό. Περιλάμβανε ποιήματα δικά του και άλλων συγχρόνων του καταταγμένα ανάλογα με το περιεχόμενό τους, κατάταξη που μιμήθηκαν οι κατοπινοί ανθολόγοι.

Κατάλογος ποιητών της Παλατινής Ανθολογίας

Η Παλατινή Ανθολογία είναι ένας χώρος στον οποίο, όπως έχει λεχθεί, «αριστουργήματα συντρίβουν αριστουργήματα» και στην οποία πρωταγωνιστούν ελάσσονες και άγνωστοι, στους πολλούς, ποιητές της ελληνιστικής και της πρωτοβυζαντινής εποχής, όπως οι Καλλίμαχος, Ήριννα, Ανύτη, Ασκληπιάδης, Λεωνίδας ο Ταραντίνος, Διοσκορίδης, Αντίπατρος ο Σιδώνιος, Μελέαγρος, Κριναγόρας, Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς, Μάρκος Αργεντάριος, Παλλαδάς, Ρουφίνος, Φιλόδημος, Αγαθίας, Παύλος ο Σιλεντιάριος.

Περιέχει βέβαια και λαμπρά ονόματα, όπως οι Όμηρος, Αίσωπος, Πυθαγόρας, Πιττακός, Αλκαίος, Αρχίλοχος, Μίμνερμος, Σαπφώ, Κλεόβουλος ο Ρόδιος, Ανακρέων αλλά τα επιγράμματά τους και ελάχιστα είναι και ψευδεπίγραφα τα περισσότερα. Το ίδιο ισχύει και για άλλους σημαντικούς ποιητές και συγγραφείς όπως οι Σιμωνίδης ο Κείος (αν και είναι ο πατέρας του επιτύμβιου επιγράμματος), Αισχύλος, Βακχυλίδης, Εμπεδοκλής, Ευριπίδης, Θουκυδίδης, Πλάτων (που εξόρισε τους ποιητές από την Πολιτεία του), Μένανδρος, Θεόκριτος και Λουκιανός και που οπωσδήποτε η παρουσία τους στην Ανθολογία δεν μπορεί να σταθεί δίπλα στην άλλη τους πνευματική παραγωγή.

*********************************

Κυριάκος Κυτούδης. Καθηγητής ποίησης της International Art Academy